Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English. 

Pilikia ko OHA Papa Kahu Waiwai e hoʻāpono i kekahi moʻohelu kālā hou ma ka manawa like o ka hoʻonohonoho hou nui ʻia ʻana o nā limahana, a ʻo ia ke hopohopo ai kekahi o ua mau limahana nei i ke kāpae ʻia ʻana o kā lākou mau ʻoihana ponoʻī.

Ke kaukaʻi nei ʻo OHA e hoʻolilo kālā nui ma nā papahana haʻawina kālā, a emi mai ka nui o ke kālā e hoʻolilo ʻia no nā limahana, nā palapala ʻaelike, a me nā hanana hoʻopiʻi, wahi a kāna moʻohelu kālā hou no kēia mau makahiki ʻelua. 

I ka ʻimi ʻana o kēlā mau hoʻololi kulekele i ka nui o ko OHA moʻohelu kālā hana he $49 miliona i kēlā me kēia makahiki, a no nā kaiāulu Kanaka Maoli kēia mea a ke keʻena a lawelawe aku ai, ua koe kekahi mau nīnau i ke ʻano o kēia mau hoʻēmi moʻohelu kālā e hoʻokō i ka mea e hoʻolālā ʻia.

Ua hoʻopaʻa ʻia ka hālāwai kūkākūkā moʻohelu kālā ʻana o ka papa kahu waiwai ma ka hola 10 o ke kakahiaka ma ka Pōʻahā. Akā, ua hoʻopaneʻe ʻia ke kūkākūkā ʻana ma hope o ko lākou hālāwai ʻana ma hope o nā ʻīpuka i pani ʻia me ke kūkākūkā ʻana e pili ana i ka hoʻonohonoho hou ʻana, ke koho ʻana i hoa kūkā no ka hoʻomohala waiwai, a me ka loaʻa ʻana o nā ʻāina lehulehu.

Ua puka mai nā kahu waiwai mai ka hālāwai hoʻokō ma ka hapalua hola 2, a ua hoʻokuʻu koke ʻia akula ka hālāwai me ka ʻole o ke kūkākūkā ʻana.

ʻAʻole i hoʻopaʻa pono nā kahu waiwai i nā koho hope loa no ka hoʻonohonoho hou ʻana a i ʻole nā mea ʻē aʻe a lākou e nānā ai ma ka hālāwai lehulehu ʻole, wahi a kekahi ʻelele no OHA.

He $49.1 miliona kālā ko OHA moʻohelu kālā hana no ka makahiki kālā 2022, a hoʻomaka ua makahiki nei ma ka lā 1 o Iulai, a he $46.9 miliona kālā nō ia no ka makahiki e hiki mai ana.

ʻO kekahi mau hoʻopukapuka, ka loaʻa kālā mai nā ʻāina i kāʻili hewa ʻia, nā kālā ʻauhau aupuni a me ke kālā e loaʻa ana mai ko OHA ʻāina ma Kakaʻako, no kēia mau wahi kēlā mau kālā a OHA e hoʻohana aku ai.

Ma kēlā mau makahiki i hala, ʻo nā limahana ka hapanui o ko OHA moʻohelu kālā hana. Ma kēia wā ʻānō, ʻo ka hapanui, ʻo ia hoʻi ka mea a OHA e kapa aku ai he hoʻopukapuka no nā mea i hoʻokahu ʻia a me ke kaiāulu.

Hoʻolale ka moʻohelu kālā i ka hāʻawi ʻana i $15.2 miliona i kēlā me kēia makahiki i nā papahana haʻawina kālā, e laʻa ka $6 miliona i nā kula kaiapuni Hawaiʻi, ka $1.7 miliona no ke kākoʻo ulia pōpilikia, ka $1 miliona no nā haʻawina kālā hele kulanui a me ka $1 miliona no ko ke keʻena polokalamu palapala haʻawina kālā ʻo Kūlia.

Hāʻawi pū hoʻi ke keʻena ma kahi o $3 miliona i kēlā me kēia makahiki i ka Department of Hawaiian Home Lands. Mai kēia Mei aku, ua hāʻawi ʻo OHA i $1.8 miliona ma ke ʻano he papahana haʻawina kālā.

Kūʻēʻē ʻIa Ka Hoʻonohonoho ʻIa ʻAna

Akā nō naʻe, lawe mai ka hoʻonui ʻia ʻana o nā papahana haʻawina kālā i nā hoʻēmi i nā māhele ʻē aʻe, e laʻa nā kūʻai limahana, nā palapala ʻaelike a me nā kūʻai polokalamu.

E hoʻomahele ana ka moʻohelu kālā i hoʻolale ʻia i $13 miliona i kēlā me kēia makahiki no nā uku hana a me nā mea pōmaikaʻi pākuʻi, a ʻo ia kekahi hoʻēmi ʻana he $4 miliona i kēlā moʻohelu kālā aku nei ma nā makahiki kālā 2020 a me 2021.

“Ma o kekahi kūkulu hou ʻia ʻana i hoʻolale ʻia, e haku ʻia ana kekahi mau kūlana e mālama aku i ke kākoʻo pololei ʻana i nā mea i hoʻokahu ʻia, a e hoʻokālele hou ʻia kekahi mau kūlana ʻē aʻe i nā hoʻololi kulekele ʻōnaehana e hōʻoi i ko nā Kānaka Maoli nohona,” wahi a kā OHA hōʻike moʻohelu kālā.

ʻO ka hapanui o ke kūkākūkā ʻana i ka hoʻonohonoho ʻia ʻana o nā limahana i hoʻolale ʻia, ua hoʻoholo ʻia ma nā hālāwai ma hope o nā ʻīpuka i pani ʻia. Ua mālama ka papa i ʻekolu mau hola o ka hālāwai hoʻokō e nānā i ka hoʻolālā hoʻonohonoho hou, a me kekahi mau mea ʻē aʻe.

Ma ke kakahiaka o ka Pōʻahā, ua hoʻolohe ka papa i nā kānaka, e laʻa kekahi mau limahana ma OHA e hopohopo ana i ka hoʻonohonoho ʻana i hoʻolale ʻia. Ua hopohopo kekahi i ka hoʻopau ʻana a kēia mau hoʻololi ʻana i ko OHA māhele no ka hoʻokō kānāwai, he keʻena ia e mālama i nā iwi kupuna i huʻe ulia ʻia a ua kūʻē ua keʻena nei i kekahi mau papahana kūkulu no ko OHA pono.

ʻO Kai Markell, ʻo ia ka luna hoʻokō kānāwai, ua ʻōlelo ʻo ia, hiki nō paha i kēia pilikia ke hoʻohaunaele i ko OHA mau limahana.

“ʻAʻole pono iā OHA ke hoʻololi i ka limahama, pono nō ke kūpaʻa,” wahi a Markell. “Ma kēia wā nō e kūkulu ʻia ai ua kūpaʻa nei ma luna o ke kahua o ka hele ʻana aku a me ka hele ʻana mai a nā kānaka he nui i kēia mau ʻīpuka, keu hoʻi nā kānaka i kuʻupau i ko lākou olakina a me ko lākou ola.”

Ua ʻōlelo ka luna papa ʻo Carmen Hulu Lindsey, ʻaʻole e hoʻolālā ana ʻo OHA i ke kāpae ʻana iā Markell a i ʻole ka māhele hoʻokō kānāwai.

“He keʻena koʻikoʻi nō ia iā mākou a he māhele nui ia o OHA, a ua ʻike nō mākou i ka hana a kā mākou mau limahana ma nā kaiāulu like ʻole ma o ka mokuʻāina,” wahi āna.

Ma kekahi hālāwai papa ma ʻApelila, ua ʻōlelo ko OHA poʻo luna hoʻokō ʻo Sylvia Hussey, e hoʻoneʻe ʻia ana nō paha nā māhele ma OHA, akā e like ana nō nā kuleana o ia mau māhele.

“ʻAʻole nō e hoʻololi ana kēlā mau hana a me nā kuleana i ko kākou kūlana e hoʻopai, e noiʻi, e lawe ʻikepili, a e loaʻa kahi hoʻolālā kaʻakālai,” wahi a Hussey. “No laila, ʻaʻohe hana e kāpae ʻia, ʻaʻohe māhele e hoʻēmi kālā ʻia, a pēlā wale aku. E hoʻonohonoho ʻia aku ana nō lākou.”