Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English. 

Ma kinohi o kēia mahina nei, ua hāpai leo aʻe ka Centers for Disease Control and Prevention, ka American Academy of Pediatrics, a me ka American Academy of Family Physicians i ko lākou paipai ʻana i nā keiki mai ka nui makahiki he 5 a hiki i ka nui makahiki he 11 e ʻō ʻia e ka lāʻau koʻokoʻo no Covid-19. 

Ma muli o kēia leo paipai, ua hiki mai nei i nā keiki he 28 miliona ma ʻAmelika ke ʻō ʻia e ka lāʻau koʻokoʻo. Ma ka manawa like, ua palapala pono ʻia, e koho aku ana nā mākua he hapakolu, a ua ʻō ʻia ka hapanui o lākou iho – i ka hana he kali a nānā no nā lāʻau koʻokoʻo no kā lākou mau keiki ponoʻī. 

Mai ko mākou mau kuanaʻike makua a me ke kuanaʻike kauka, ua maopopo nō iā mākou a he hōʻihi nui ko mākou i ka hihia o ke koho no ka ʻō lāʻau koʻokoʻo ʻia ʻana. Ma kahi ʻaoʻao, ua mōakāka ka noiʻi: na nā lāʻau koʻokoʻo i kiaʻi i nā ola o nā mākua he mau miliona, a ke hōʻike mai nei ua lāʻau nei i ka holo pono o kona hoʻokō ʻana, ʻo ia hoʻi, he 90% kona hopena ma ke kūpale ʻana i ka mea hoʻomaʻi ʻo Covid-19 me ka ʻole o nā ʻōuli ulia ma nā hoʻāʻo ʻana i nā ʻōpio. A i loko nō o ka puka ʻokoʻa ʻana o ka lāʻau koʻokoʻo, he maiau nō ke kaʻina hana a me ke kūlana kilohana i hoʻokahua ʻia ai a i hoʻāpono ʻia ai kēia lāʻau. 

Ma ka ʻaoʻao ʻē aʻe, ke pili kahi mea i nā keiki, e ʻoi aʻe ko kākou akahele a me ko kākou makaʻala i nā mea a kākou e koho aku ai. ʻAʻohe mea ma luna o ke olakino pono o kā kākou mau keiki. 

Ma ka moʻomeheu Hawaiʻi, he ʻōlelo noʻeau ko kākou: Ka lei hāʻule ʻole, he keiki. Unuhi ʻia ua ʻōlelo noʻeau penei, “ʻO ka lei e kīloi mau ʻole ʻia, ʻo ia ke keiki,” ʻoiai ʻo ke keiki kā kākou makamae hiwahiwa lua ʻole.

ʻO ka minamina, ʻo ia ka lele ʻokoʻa ʻana o kēia mea hoʻomaʻi, a he pilikia nō paha ke kali a nānā ʻana – keu hoʻi ma ke kau lānui e hiki koke mai ana. Ma kēia kauwela i hala aku nei, ua alakaʻi ka hoʻolaha ʻia ʻana o ka mana delta i kahi hū o nā kūlana maʻi o Covid-19 ma nā keiki, a ʻo ka hoʻouna ʻia akula nō ia o nā keiki a me nā ʻōpiopio ma ʻAmelika he pā lima ke hoʻohālikelike ʻia ka nui kūlana maʻi ma ke kau kupulau. 

I loko nō o ka liʻiliʻi o ka helu make ma o nā keiki, ʻo Covid-19 kahi o nā kumu nui he 10 no ka make ʻana o nā keiki ma ʻAmelika. He keu ʻino ka make ʻana o hoʻokahi keiki ma muli o kēia mea hoʻomaʻi i hiki ke hōʻalo ʻia. ʻO ia hoʻi, he mea nui nā hopena noho loa a ka hoʻouna haukapila ʻia ʻana o 2% o nā keiki ma Hawaiʻi— a he keu ʻino kēlā 2% o nā keiki ma ka haukapila e noho ʻole ma ka home me ka pūlama ʻia ʻana e ko lākou ʻohana ponoʻī. 

Ma Hawaiʻi nei, ua māhuahua aʻela ka helu maʻi ma o nā Kānaka Maoli ma ka hū delta. He minamina nō ia ke nānā ʻia ko kākou moʻolelo, ʻoiai e kū ana nā mea hoʻomaʻi i hiki ke hōʻalo ʻia ma o nā lāʻau koʻokoʻo ma ka moʻolelo ma ke ʻano he kumu nui no ka hala ʻana o nā keiki a me nā mākua Kanaka Maoli no nā makahiki he 200. 

Ma luna aʻe o ka hoʻopilikia nui ʻana i ke kino, ua hoʻopilikia nui ka wā maʻi ahulau o Covid-19 i ke olakino noʻonoʻo o kā kākou ʻōpiopio. ʻO ka hopohopo i kahi hū hou aʻe a me ka hoʻi ʻana i ka noho paʻa ʻana ma ka hale, ʻo ia paha nā mea e lawe aku ana i ka hiki ʻana ke hoʻomau ʻia nā kūlana e pāpā ʻia ai nā keiki, ʻaʻole e launa pū ma ke kula, ʻaʻole e heʻenalu a lawaiʻa, ʻaʻole e hula, ʻaʻole e hoʻokani pila a ʻaʻole e pāʻani haʻuki me ko lākou mau ʻohana ponoʻī e hoʻōho aku ana no lākou. 

ʻAʻole kēia he mau hana ʻoluʻolu wale nō no nā keiki — he pono nō ia no ke olakino o kā kākou mau keiki, ʻo ia hoʻi ke olakino launa kanaka, ke kino, ka ʻuhane, ke akeakamai, a me ka noʻonoʻo. 

He ʻOhana Olakino

Ma hope o ka noʻonoʻo ʻia ʻana o kēia mau mea, pehea lā e kaukaʻi ʻia ai nā mākua e koho koke i kahi mea koʻikoʻi loa? ʻAʻole nō ka haʻina ma ka nānā loa ʻana i nā wahi kūkā o ka pāpaho launa kanaka i paʻapū i nā ʻikepili hoʻopunipuni a me ka ʻepekema wahaheʻe ma Facebook a me Twitter. 

Eia hoʻi, ʻo ka haʻina no ke koho e pili ana i ka ʻō lāʻau koʻokoʻo i nā keiki, aia nō ia i ke kūkākūkā ponoʻī me ko kākou mau ʻohana, nā kauka, a me nā kahu ola a kākou e hilinaʻi pono ai: nā kauka keiki, nā kauka ʻohana, a me nā kahu ola ʻē aʻe. 

Inā — e like me nā poʻe i kēia manawa — ʻaʻole akāka ke alahele kūpono i kou ʻikena, koikoi mākou iā ʻoe e ʻimi i ke aʻoaʻo a me ke kuanaʻike o ko kāu keiki kauka a i ʻole kona kahu ola. ʻO mākou mau kauka, he ʻiʻini ko mākou e hoʻolohe i kou mau hopohopo, e hoʻākāka i nā mea pohihihi e pili ana i ka lāʻau koʻokoʻo, a e kōkua iā ʻoe ma ke koho pono ʻana i ka mea kūpono i ke olakino o kou ʻohana, kāu keiki, a me ko kākou kaiāulu. 

“He keu ʻino ka make ʻana o hoʻokahi keiki ma muli o kēia mea hoʻomaʻi i hiki ke hōʻalo ʻia.”

Mai ke kuanaʻike kauka, ʻo ko mākou kuleana ka hāʻawi ʻana aku i ʻikepili olakino ʻoiaʻiʻo a paipai mākou i nā mākua i ka ʻō lāʻau koʻokoʻo ʻana i kā lākou mau keiki. ʻO mākou ʻekolu, he mau keiki kā mākou i piha ka makahiki 5-11 iā lākou, a ua ʻō ʻia lākou a pau e ka lāʻau koʻokoʻo hapamua no Covid-19. Na mākou pākahi hoʻi i mālama i ke keiki i hoʻomaʻi ʻia e Covid, a ʻo ia kahi kumu e ʻiʻini ai mākou i ka ʻō ʻia ʻana o kā haʻi mau keiki i ka lāʻau koʻokoʻo. 

Eia nō hoʻi mākou ke pani aku nei me kēia ʻōlelo noʻeau: ʻO ka makua ke koʻo o ka hale, a ʻo ka manaʻo penei, “ʻo ka makua ke koʻo e paʻa pū ai ka hale a me ka ʻohana.”

I mea e hoʻokō ʻia ai ko mākou kuleana i kā kākou mau keiki, e aho kākou e noʻonoʻo pono i nā ʻike a e koho pono ma o ka nānā ʻana i nā mea e pā ai ka naʻau. 

A, ʻo kahi e ʻimi pono ʻia ai ka haʻina, aia nō ia ma nā kūkākūkā ponoʻī me nā kauka a me nā loea ʻē aʻe a kākou e hilinaʻi pono ai, ʻo ia hoʻi nā makamaka.