Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.

ʻO ke Kenekoa Brickwood Galuteria, ʻo ka luna noho ʻo John Waiheʻe IV a me ka ʻākena kūʻai ʻāina ʻo Keoni Souza, ua lanakila lākou i ʻekolu noho nui ma ka papa kahu waiwai o ke Keʻena Kuleana Hawaiʻi, wahi a ka hopena koho pāloka i hoʻolaha ʻia ma ka Pōʻakolu. 

Ka Ulana Pilina Badge Olelo Hawaii

ʻO Mililani Trask, ʻo ia nō ka mea e noho nei i ka noho no ka Moku o Keawe, a ua kūpale pono ʻia akula ua noho nei i loko nō o ka ʻaʻa ʻana o Hope Alohalani Cermelj. ʻO Trask, he loio ʻo ia a he mea paipai Kanaka Maoli kaulana ʻo ia, a ua pani hakahaka ʻo ia i ke kahu waiwai ʻo Keola Lindsey, ʻo ia nō ka mea nāna i haʻalele i ka noho i kēia makahiki. 

Ua alakaʻi ʻo Galuteria me 11.1% o nā pāloka, loaʻa iā Souza ka nui o nā pāloka he 10.7%, a loaʻa iā Waiheʻe IV ka nui o nā pāloka he 10.4%, no laila, ʻo lākou nā moho ʻekolu i koho pāloka nui ʻia ma ka hoʻokūkū moho noho nui. Ua hahai akula ka hope luna ʻo Lei Ahu Isa me 9.6% o nā pāloka, loaʻa iā Chad Owens nā pāloka he 9.4%, ʻo ia ka mea pāʻani kahiko o Canadian Football League, a loaʻa iā Sam King nā pāloka he 8.6%, ʻo ia ka mea nāna e kākoʻo iā Thirty Meter Telescope. 

Ua alakaʻi ʻo Trask me 42.9% o nā koho pāloka, a loaʻa iā Cermelj nā pāloka he 25.7%. 

Mililani Trask nov 2016. 10 nov 2016
ʻO ka luna noho ʻo Mililani Trask, ua hoʻopaʻa ʻo ia i kona noho no ka Moku o Keawe ma ke Keʻena Kuleana Hawaiʻi.  Cory Lum/Civil Beat/2016

Ua noho kahu waiwai ʻo Ahu Isa mai ka makahiki 2014 aku, a ua hana ʻo ia ma ka ʻAha Lunamakaʻāinana a me ka Papa Hoʻonaʻauao. 

“Ua noho wau ma ka ʻAha Lunamakaʻāinana no ʻewalu makahiki, ma ka Papa Hoʻonaʻauao no ʻewalu makahiki, a me ke Keʻena Kuleana hawaiʻi no ʻewalu makahiki, ʻo kēia nō ka wā no koʻu hoʻomaha loa ʻana a me koʻu haʻalele ʻana,” wahi a Ahu Isa ma kekahi nīnauele kelepona ma hope o ka hoʻolaha mua ʻia ʻana o ka hopena koho pāloka ma ka Pōʻalua, a ua ʻōlelo hoʻi ʻo ia, ʻo kēia kona hoʻāʻo hope loa ʻana i loko nō o ka hopena o ia koho pāloka nei. 

Ma muli o kona eo ʻana, ʻelua kānaka hou o ka pānela he ʻeiwa lālā, ʻo ia nō ʻo Galuteria lāua ʻo Souza, ʻoiai, ua haʻalele ʻo Brendon Kaleiʻāina Lee i kona noho nui no ka hoʻāʻo ʻana i ka noho no ka mokupuni ʻo Oʻahu. Ua lanakila ʻokoʻa ka luna noho ʻo Kalei Akaka ma ke koho pāloka mua ma ka lā 13 o ʻAukake. 

Ua helu ʻia ka hapanui o nā pāloka, akā hiki ke hoʻololi ʻia nā heluna. 

ʻO Jacob Aki, ʻo ia kekahi lālā o ka ʻAhahui Sivila ʻo Kuini Piʻolani, a wahi āna, ua mahuʻi ʻia ka lanakila ʻana o Galuteria lāua ʻo Waiheʻe IV. ʻŌlelo hoʻi ʻo ia, i loko nō o ko Ahu Isa noho luna ʻana, “ua hana nui ʻo Souza ma kēia paipai kālaiʻāina, a ua hoʻokaulana ʻo ia i kona inoa ponoʻī mai ke koho pāloka ma ka makahiki 2020 aku.”

“ʻO ka mea hoihoi loa ma kēia hoʻokūkū, ʻo ia ka mana nui o ke kaulana o ka inoa,” wahi a Aki ma o ke kelekiko ʻana. “ʻAʻole nānā nā kānaka i nā pilikia, koho lākou i ka inoa i kamaʻāina iā lākou.”

ʻEiwa noho o ka papa kahu waiwai — ʻehā noho nui a he noho ko kēlā me kēia mokupuna, ʻo ia hoʻi ʻoʻOʻahu, Hawaiʻi, Maui, Kauaʻi me Niʻihau, a me Molokaʻi me Lānaʻi. ʻEhā makahiki ka lōʻihi o ka noho kahu waiwai ʻana. ʻAʻohe hoa paio o Carmen Hulu Lindsey no ka noho no Maui, a ʻo ia ka luna noho. 

OHA Trustee Leinaala Ahu Isa.
ʻO Lei Ahu Isa ka hope luna o ka papa kahu waiwai o OHA, a e hoʻomaha loa ana ʻo ia ma hope o ke koho pāloka ma kēia makahiki.  Cory Lum/Civil Beat/2018

Ua hōʻea maila ke koho pāloka ma kekahi wā koʻikoʻi i ke keʻena, no ka mea, ua hoʻonui ʻia kona loaʻa mai nā ʻāina aupuni mai. E koho ana nā lālā kahu waiwai i ke ʻano e hoʻolilo ʻia ai ke kālā he $21.5 miliona mai ka mokuʻāina mai i kēlā me kēia makahiki. 

I loko nō o ke kū ʻole ʻana o ka hoʻokūkū i kekahi ʻaoʻao politika kikoʻī, he kuanaʻike ʻokoʻa ko kēlā me kēia moho ma ke kūkulu ʻana iā Thirty Meter Telescope me ke kumukūʻai he $2.4 biliona, a ʻo ia ke kahua o nā ʻaha kūʻē i alakaʻi ʻia e nā hui Kanaka Maoli ma Mauna Kea. He kuanaʻike kāʻokoʻa ko ka papa, akā ʻokoʻa nā kuanaʻike o kēlā me kēia lālā ma ka pono a me ka pono ʻole o ke kūkulu ʻia ʻana o ka ʻohe nānā. 

Ua hoʻohaiki ʻia ka hoʻokūkū noho nui mai 11 moho i ʻeono moho ma hope o ke koho pāloka mua ma ka lā 13 o ʻAukake. 

ʻO Waiheʻe IV, ʻo ia ke keikikāne a ke kiaʻāina kahiko ʻo John Waiheʻe, a ʻo ia ka lālā e noho ana me ka lōʻihi loa ma ka papa no 20 mau makahiki. 

ʻO Souza, ʻo ia ka mea i lanakila ʻole ma ka makahiki 2020, a wahi āna, ua hauʻoli ʻo ia i ka hopena, akā, ua paʻakikī ka paipai kālaiʻāina. 

“Ua pili kēia i ka hoʻokamaʻāina ʻana i nā inoa, a ua maopopo nō ia,” wahi a Souza ma kekahi nīnauele kelepona, a ʻōlelo hoʻi ʻo ia, na ka hopena o ke koho pāloka mua i hoʻouluulu iā ia e hōʻeuʻeu i kāna paipai kālaiʻāina. “Ua hoʻonui mākou i nā hoʻolaha kīwī, nā hoʻolaha lekiō, ka hui ʻana me nā alakaʻi kaiāulu, a me ke kipa hou ʻana i nā mokupuni a pau, no ka mea, he hoʻokūkū kēia ma o ka pae ʻāina.” 

ʻO OHA, he keʻena mokuʻāina nō ia i hoʻokumu ʻia ma ka makahiki 1978, a nāna e mālama i nā pono he $600 miliona no nā Kānaka Maoli. Pili ke koho pāloka no OHA i ka pae ʻāina holoʻokoʻa, no laila, hiki i nā kānaka a pau ke koho pāloka, no ka mea, ma muli o ka hihia ʻo Rice v. Cayetano ma ka Hale Hoʻokolokolo Kiʻekiʻe o ʻAmelika ma ka makahiki 2000, ʻaʻole hiki ke hōʻole i ke koho pāloka ʻana o ke kanaka ma muli o kona lāhui ponoʻī. 

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.

Help power our public service journalism

As a local newsroom, Civil Beat has a unique public service role in times of crisis.

That’s why we’re committed to a paywall-free website and subscription-free content, so we can get vital information out to everyone, from all communities.

We are deploying a significant amount of our resources to covering the Maui fires, and your support ensures that we can pivot when these types of emergencies arise.

Make a gift to Civil Beat today and help power our nonprofit newsroom.

About the Author