Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.

E pono ana nā moho no ka papa kahu waiwai no ke Keʻena Kuleana Hawaiʻi e koho pāloka ʻia e ko lākou mokupuni ponoʻī ma kahi o ka pae ʻāina, ma lalo o ʻelua mau pila i hoʻoholo ʻia ma ka Pōʻahā me ka hoʻāpono mua ʻia e ka Senate Hawaiian Affairs Committee. 

ʻĀnō, ʻo ko OHA mau kahu waiwai — ʻehā lālā no ka laulā a ʻelima lālā no ka ʻelele ʻana no nā mokupuni nui — koho pāloka ʻia lākou e ka pae ʻāina. Hana kekahi kahu waiwai me he ʻelele lā no Molokaʻi a me Lānaʻi. Ua hāpai ʻia nā leo hopohopo ma muli o ka ʻōnaehana, ʻo ia hoʻi kahi i hiki ai i nā mea koho pāloka ma Oʻahu ke mauʻaʻe i nā mea koho pāloka ma nā mokupuni ʻē aʻe. 

Pēlā ka hana ma ke koho pāloka ʻana ma ka makahiki 2020, ʻo ia hoʻi ka wā i lanakila ai ke Kahu Waiwai no Molokaʻi ʻo Colete Machado i ke koho pāloka ma ke Kālana o Maui, akā, ua eo ʻo ia i ke Kahu Waiwai ʻo Luana Alapa, ʻo ia hoʻi ka mea i loaʻa ai ka ʻoi o nā koho pāloka ma o ka pae ʻāina. 

E hoʻohaiki ana ʻo Senate Bill 52 i ke koho pāloka ʻana no OHA ma kēia mau moku i hāpai ʻia aʻela ma ka pila. ʻO Senate Bill 32, ʻo ia nō kekahi pākuʻi hoʻololi kumukānāwai e hoʻoholo aku ana i nā pono koho pāloka i loko o SB 52, ua hoʻāpono ʻia nō e ke kōmike. 

Wahi a Kenekoa Maile Shimabukuro, ʻo ia nō ka luna o ke kōmike, ʻo ka pahuhopu nō ka hoʻokaulike ʻana i nā mokupuni a pau. 

“He mea ʻano ʻē loa koʻu koho pāloka ʻana i ke kanaka no Molokaʻi i loko nō o koʻu noho ʻana ma Oʻahu,” wahi āna ma ka hālāwai. 

He mau hopohopo ko ke Keʻena Loio Nui i nā pila, a ua noi akula ia i nā kau kānāwai i ka hoʻoholo ʻole ʻia ʻana o ia mau pila. Hopohopo ke keʻena i ke kū ʻole ʻana o nā pila i ke kānāwai ma lalo o kekahi hihia ma ka Hale Hoʻokolokolo Kiʻekiʻe ʻAmelika, ʻo ia nō ka mea nāna e ʻōlelo aku, he pono ka like o ka nui o kēlā me kēia moku politika, wahi a ka hope alakaʻi ʻo Reece Nakamura no AG. 

Hopohopo ke Keʻena Loio Nui, ma muli o ka like ʻole o ka nui kanaka i kēlā me kēia mokupuni, ʻaʻole e like ana ka nui o nā kānaka ma lalo o kēlā me kēia kahu waiwai, a hiki ke hoʻohihia ʻia ka mokuʻāina i nā hihia kānāwai ma lalo o ka Equal Protection Clause o ke Kumukānāwai ʻAmelika, wahi a ka ʻōlelo hōʻike a ke keʻena i kākau ʻia. 

Ma o nā pila, e lilo ana ke kuleana no ke kālai hou ʻana i nā moku ʻelele no OHA iā Hawaiʻi Reapportionment Commission, ʻo ia hoʻi ka hui nāna e hui i kēlā me kēia kekeke no ke kālai hou ʻana i ko Hawaiʻi mau palena politika. 

Ma kekahi nīnauele ma hope o ka hālāwai, ua ʻōlelo akula ʻo Shimabukuro, ʻo ke alahele hoʻokahi e kālai kaulke ʻia ai ka nui kanaka o ka mokuʻāina ma o nā noho mokupuni ʻelima, ʻo ia nō ka hoʻoholo ʻana i nā “moku waʻa” i hoʻohui ʻia ai nā māhele o nā mokupuni like ʻole. No kekahi mau kekeke, ua hōʻalo ke kōmikina kālaimoku i kēlā ʻano kālai ʻana i nā moku. 

Ma luna aʻe o Nakamura, ʻaʻohe kanaka i hōʻea mai i mua o ke kōmike no ka hāpai manaʻo ʻana e pili ana i kēia mau pila. 

Ma kekahi ʻōlelo hōʻike i kākau ʻia, ua ʻōlelo aku ʻo OHA, ʻaʻole mōakāka ka ʻōlelo ma ka pila no ka hana ʻelele ʻana no Molokaʻi a me Lānaʻi. ʻŌlelo hoʻi ke keʻena, he mau hopohopo ko lākou i ka hoʻonui ʻia ʻana o ka uku ʻana ma muli o ke kālai hou ʻana i nā noho kumu waiwai. 

Ua kākoʻo ʻehā mau kānaka ʻē aʻe i ka pila, a kūʻe naʻe kekahi, ʻo ia hoʻi ʻo Ken Conklin no Kāneʻohe. 

Ua like ʻo SB 32 me kekahi pila mai ka makahiki 2021 nāna i hoʻoholo ʻole ʻia ma ka ʻAha Kenekoa. 

Ua hoʻololi pākuʻi ʻo Shimabukuro iā SB 52 no ka hoʻākāka ʻana, e loaʻa ana ʻelua ʻelele i nā kuaʻāina ma ka papa kahu waiwai. Ua manaʻo ʻia, e kaʻana ʻia nō ia ma nā laina like o ko Hawaiʻi mau moku ʻahaʻōlelo ʻelua. E hōʻalo ana ka pila i nā noho keʻena ʻana o nā noho laulā, i hiki ke koho pāloka ʻia hoʻokahi noho kuaʻāina a hoʻokahi noho kiwikā i kēlā me kēia kau koho pāloka. 

Wahi a Shimabukuro, e like ana kēia hana me ko ka ʻAhaʻōlelo lāhui. 

“Ma o kēia, he kaulike nō ko laila,” wahi a Shimabukuro. “E pono ana kekahi kahu waiwai e pane i nā poʻe kuaʻāina i kēlā me kēia koho pāloka, a pono kekahi e pane i nā poʻe kiwikā.”

Pono nā papahana e hoʻāpono ʻia e ka Senate Judiciary Committee ma mua o ke koho pāloka ʻia ʻana e ka ʻAha Kenekoa he 25 lālā. Inā hoʻāpono ʻia e ka ʻAhaʻōlelo holoʻokoʻa, na nā mea koho pāloka e hoʻāpono a hoʻāpono ʻole i kēia pākuʻi hoʻololi ma ka makahiki 2024.  

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.