Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.

E loaʻa ana paha i ke Keʻena ʻĀina Hoʻopulapula Hawaiʻi nā mea pono no ke kūkulu ʻana i nā hale no nā mea i hoʻokahu ʻia, ʻo ia hoʻi nā kānaka ilihune a me nā kānaka ʻaneʻane ilihune, ma lalo o kekahi polokalamu hale liʻiliʻi i hāpai ʻia no ko Oʻahu kapakai komohana. 

Hiki iā Senate Bill 1040 ke hoʻāpono aku iā DHHL i ka hoʻokumu ʻana i ka polokalamu “hale liʻiliʻi” i kohu like me ka manaʻo kauhale i alakaʻi ʻia e ke Kiaʻāina Josh Green mā, a e noa ana ia i nā kānaka me ke kūlana kūpono e kali ana ma ka helu papa inoa a DHHL. ʻO ke ʻano o nā koina o ke kūlana kūpono, aia nō i ke keʻena, wahi a ka pila. 

He 29,000 mea noi a ʻoi nāna e ʻimi nei i ka hoʻolimalima i ka ʻāina he ʻano noho hale, he ʻano mahi ʻai a he ʻano mahi holoholona i hoʻokaʻawale ʻia e ka Hawaiian Homes Commission Act of 1921. Ua hoʻokō ʻole ka mokuʻāina i kona hoʻohiki ʻana no ka hapanui o kēlā mau hoʻolimalima ʻāina ʻana, ua hala loa nā kānaka he mau haneli i kali akula ma ka papa helu inoa me ka loaʻa ʻole ʻana o ka ʻāina hoʻopulapula iā lākou. 

Ua kāpae ʻo SB 1040 i kekahi ālai ma ka ʻAha Lunamakaʻāinana i ka Pōʻakolu, ʻo ia ka lā i ʻāpono ʻia ai ua pila nei e ka House Judiciary and Hawaiian Affairs Committee. ʻĀnō, ke kali nei ka pila i kekahi hālāwai hoʻolohe ma ka House Finance Committee. 

I loko o ka hālāwai hoʻolohe ma ka lā 22 o Malaki, ua aʻoaʻo ʻo David Tarnas, ka luna o ke kōmike ʻo House Judiciary and Hawaiian Affairs, e hoʻololi pākuʻi ʻia ka pila, i hiki iā DHHL ke hoʻomohala aku i ka nui o nā hale e like me ka makemake, akā, he pono ko lākou noho ʻana ma kapakai komohana. 

ʻĀnō, ke nānā nei ke keʻena i nā koho kūkulu hale ʻē aʻe ma luna aʻe o nā māhele ʻāina hoʻopulapula ma muli o ka hoʻokaʻawale ʻia ʻana o ke kālā he $600 miliona e ka ʻAhaʻōlelo i kēlā makahiki aku nei. ʻO kēlā mau koho, e laʻa ka hoʻolimalima hale ʻana a me nā mea ʻē aʻe, hiki i ia mau koho ke kākoʻo aku i nā kānaka ma ka papa helu inoa kali. 

ʻO ka hapalua o nā mea i hoʻokahu ʻia ma lalo o DHHL nāna i pane aku i kekahi ana manaʻo a ke keʻena, ua kuhi ʻia lākou, ʻaʻole kūpono ko lākou kūlana i ka uku ʻana i kekahi hale hoʻohuli kī a DHHL, wahi a ka 2020 DHHL Beneficiaries Study Applicant Report. 

ʻO ke kā o SB 1040 a ka ʻAha Lunamakaʻāina, he ʻaui ʻana nō ia i kā Shimabukuro kā mua, ʻo ia ka mea nāna i hāpai i nā koho hoʻolimalima hale no nā mea i hoʻokahu ʻia ma lalo o DHHL i kohu like me kā DHHL Kapolei Hoʻolimalima Rent-With-Option-To-Purchase Pilot Program nāna i kākoʻo aku i 69 ma kahi o 70 ʻohana ma ke kūʻai ʻana mai i ka home. 

Akā naʻe, ʻaʻole ia he kope like loa. 

“I koʻu manaʻo, ua ʻokoʻa loa ka polokalamu ʻo Hoʻolimalima, a ʻokoʻa loa kā Kenekoa Shimabukuro e hāpai aʻe nei,” wahi a Lehua Kinilau, ka luna polokamu no kā DHHL Native American Housing Assistance and Self Determination Act Government Relations. 

ʻO ka manaʻo o ka polokalamu ʻo Hoʻolimalima, ʻo ia nō ke kōkua ʻana i nā kānaka i hiki ʻole ke kūʻai mai i ka hale ma o ka hāʻawi ʻana i ka wā no ka hoʻolimalima ʻana a mākaukau lākou e kūʻai mai i ka hale ma ke kumukūʻai i hoʻēmi ʻia. 

ʻO ke kā o SB 1040 a ka ʻAha Kenekoa, hiki i ia kā ke hoʻāpono iā DHHL e kūʻai mai i ka ʻāina no ka polokalamu pailaka, a ua kuhi ʻo Shimabukuro, he $3 miliona kālā ke kumukūʻai. 

“Akā, aia nō i nā luna kālā, inā he makemake ko lāua e uku a uku ʻole,” wahi āna. 

ʻŌlelo aku ʻo Shimabukuro, e hāʻawi aku ana kēia ʻano polokalamu i nā pono lehulehu no ka hoʻomohala ʻana aku e maikaʻi ai ke ʻano o ka nohona kanaka, e laʻa nā wahi kuke a me nā wahi lehulehu, nā hana he mālama ola a he kākoʻo a me nā wahi kaʻa lehulehu no nā hālāwai mālama kaʻa ma waho o kahi maʻamau. 

ʻO ka pahuhopu o ka polokalamu, ʻo ia nō ka hoʻololi ʻana i ke kūʻai hale ʻana no ka lehulehu ma o nā kumukūʻai ʻuʻuku no nā kānaka kūpono e pono ai ke kākoʻo ʻia ʻana. 

Nā Moʻolelo Na Nā Haumāna Ma Ke Kulanui o Hawaiʻi

Ke hui pū nei ʻo Civil Beat me ka polokamu kākau ʻatikala ma ke Kulanui o Hawaiʻi no ke kūkala nūhou ʻana i pili i ke kau ʻahaʻōlelo. E hoʻopuka ʻia ana nā ʻatikala ma Ka Leo, ka nūpepa haumāna ma UH. 

I loko o ka wā hoʻolimalima hale he 10 a 15 mau makahiki, lana ka manaʻo o Shimabukuro, e hoʻohana nā mea hoʻolimalima hale i ka wā no ka hoʻonui ʻana i ke kālā hoʻāhu, ka hōʻoi ʻana i nā ʻai hōʻaiʻē a me ka lawelawe ʻana aku i nā hana hoa kūkā no ka hoʻomākaukau ʻana iā lākou e lilo i ʻona home. 

ʻŌlelo aku ʻo Shimabukuro, hoʻopilikia pinepine ʻia nā Kānaka Maoli e ka pōpilikia hale, no ka mea, ma mua o ko lākou hoʻokolonaio ʻia ʻana, ʻaʻole lākou i kū me he ʻona ʻāina lā. 

“Ua mō ka piko o lākou i pili i ka moʻomeheu, ka ʻōlelo a me ka ʻāina,” wahi a Shimabukuro. “ʻO ke koena o kēlā hana ʻino i hana ʻia iā lākou, ua mau nō i kēia lā.” 

Maliʻa, hiki i kā Shimabukuro pila hoʻolimalima hale ke holopono ma kēia kau. 

Inā holo pono ʻo SB 1040 ma ka ʻAha Lunamakaʻāinana, e hele ana nō paha ia i ke kōmike kūkākūkā, ʻo ia kahi e kūkākūkā ai nā kenekoa a me nā lunamakaʻāinana i ka hoʻololi ʻana i ka pila, inā ʻaʻole ʻaelike ka ʻAha Kenekoa i ke kā a ka ʻAha Lunamakaʻāinana. 

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.