Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English. 

ʻAʻohe lua e like ai me ka nui manawa a Chad Kalepa Baybayan i kuʻupau aku ai ma ka waʻa hoʻokele ma ka Mālama Honua Worldwide Voyage.

Ua hoʻokele nei kāpena a loea hoʻokele waʻa ma Hōkūleʻa i 18 o ko ka waʻa pae honua mau huakaʻi he 31 ma o ʻekolu makahiki, a ʻaʻohe lua e like ai kēia nui me ko haʻi. He loea hana haʻahaʻa a koʻikoʻi ʻo ia i kōkua i ka hoʻomau ʻana aku i ka huakaʻi honua. Ua hoʻoponopono ʻo ia i mau pilikia hoʻolālā i ʻōʻili ʻokoʻa mai, ua hoʻonohonoho koke  ʻo ia i nā hanana aʻo ma nā awa kū moku, a ua mālama ʻo ia i ka waʻa a me nā moku ukali e maikaʻi mau ai ke ʻano. 

ʻAʻohe kanaka ma kēlā huakaʻi i mahalo e like me kā Baybayan i hana aku ai i nā manawa kūpono e aʻo ʻia mai ai nā moʻomeheu hou. Ma nā manawa mālie a maluhia ma ka moana ʻo ia e haʻohaʻo aʻe ai i ke ākea o ka Iʻaleleiaka i hoʻohuaaka ʻia ma nā lani pōuliuli o luna. 

Akā naʻe, ua mau nō kona haʻo ʻana iā Hawaiʻi, a mau nō kona ʻiʻini e hoʻi koke i kona home a me kona ʻohana. 

Ma kēia pule, ke kūmākena nei nā hoʻokele a puni ka Pakipika i ko Baybayan hala ʻokoʻa ʻana iho me ka nui o nā makahiki he 64 iā iā. He mea koʻikoʻi ʻo ia ma ko nei ʻāina hoʻōla hoʻokele waʻa, ʻo ia hoʻi ke akeakamai o ka hoʻokele i mau analipo mamao loa ma ke kilo ʻana i nā hōkū, nā ʻōhū, a me nā hōʻailona honua no ka hoʻokele ʻana. 

Huki kaula ʻo Chad Kalepa Baybayan ma Hōkūleʻa. Ua hoʻokele ʻo ia ma kēia laʻana waʻa kuʻuna me ka nui o ka manawa i ʻoi aʻe ma luna o ko haʻi ma o ka wā holoʻokoʻa e ola ana ka moku, a he 46 makahiki ka nui. 

ʻAʻole ka ʻoi kelakela wale nō ka wawe o kāna hana ma luna o kā haʻi ma o Mālama Honua. ʻO ka nui o nā mile a Baybayan i hoʻokele aku ai, ua ʻoi aku ua nui nei ma luna o ka nui o ko haʻi hoʻokele waʻa ma ka wā holoʻokoʻa e ola ana ka waʻa hoʻokele kuʻuna Polenekia he 46 makahiki. 

ʻO ia kekahi o nā Hawaiʻi he ʻelima ma ka makahiki 2007 i hea ʻia ai ke kūlana ʻo pwo, ʻo ia hoʻi he loea hoʻokele waʻa a he kumu, ma hope o kona alakaʻi ʻia ʻana e ka hoʻokele waʻa kaulana ʻo Pius “Mau” Piailug. ʻO ka hui Hawaiʻi ka mua e loaʻa ai ke kūlana a me ke kuleana iā lākou ma waho o Maikonekia, kahi i kapu ai ke kūlana ʻo pwo no nā makahiki he mau kaukani. 

Ma hope o kēlā ʻaha pwo ma ka mokupuni liʻiliʻi poʻe Yapese ʻo Satawal, ua kuʻupau ʻo Baybayan i ka nui o kona ola i ka hoʻōla hou ʻana i nā loina hoʻokele waʻa no nā hanauna e hiki mai ana. Ua hoʻomaʻamaʻa aku ʻo ia i nā haumāna hoʻokele waʻa a ua aʻo pū aku i nā haumāna he nui ma nā lumi papa a me nā awa kū moku. 

Ma Hōkūleʻa, ua komo ʻo ia i kekahi o ko ka waʻa mau huakaʻi paʻakikī a ka launa ʻole, e laʻa nā huakaʻi i Aotearoa a me Rapa Nui ma ka hapa o ke kekeke 1980 a me ka hopena o ke kekeke 1990, a me ka ʻoi loa o ka paʻakikī, he huakaʻi ma ka makahiki 2015 ma o ke kapakai o ʻApelika hema ma ka wā a Mālama Honua e hana ʻia aku ana. 

Aia ʻo Baybayan ma ka pola o Hōkūleʻa. ʻO ka nui o nā mile a Baybayan i hoʻokele aku ai ma nei laʻana no ka waʻa hoʻokele kuʻuna Polenekia, ua ʻoi aku ua nui nei ma luna o ka nui o ko haʻi hoʻokele waʻa.

ʻO ia hoʻi, ʻaʻole i hoʻopau pono ʻia ʻo Mālama Honua inā ʻaʻole i komo mai ʻo Baybayan a me kekahi pwo Hawaiʻi ʻē aʻe ʻo Bruce Blankenfeld, wahi a Nainoa Thompson, ʻo ia ka Pelekikena no Polynesian Voyaging Society. 

“ʻO lāua kāne, nā lāua i alakaʻi pono,” i ʻōlelo aku ai ʻo Thompson ma ka nīnauele ma ka Pōʻalima. 

Ma nā awa kū moku ʻē, ua hoʻokuleana ʻia ʻo Baybayan i ka hoʻolauna i nā kaiāulu kamaʻāina ma o ka pule ʻana. Ua aʻo aku ʻo ia i nā haumāna kula haʻahaʻa i nā loina o ka pānānā hōkū Hawaiʻi, ka mea a nā hoʻokele waʻa e hoʻohana ai i ke alakaʻi ʻana iā Hōkūleʻa a me nā waʻa kaulua kuʻuna ʻē aʻe a puni ka honua. 

Ma ka makahiki 2015, ma hope o ko Hōkūleʻa hōʻea pono ʻana i Cape Town, South Africa, ua kōkua ʻo Baybayan i ka poʻe hoʻokele waʻa e hoʻolauna iā Archbishop Desmond Tutu, ʻo ka mea kākoʻo i nā pono kanaka i loaʻa ai ka makana ʻo Nobel Prize iā iā, a me kekahi anaina kanaka e ʻākoakoa aku ana ma ke awa kū moku. Ua hiki mai ka waʻa hoʻokele mai kekahi o nā moʻomeheu ʻōpiopio i ʻApelika, ʻo ia ka piko o nā lāhui kanaka a pau. 

“Ua hele a hoʻi kēia a puni ka pōʻai,” i ʻōlelo aku ai ʻo Baybayan iā Tutu a me nā kānaka kūlana kiʻekiʻe ʻē aʻe ma laila. “Ma ka hopena o ka huakaʻi, e hoʻi mau ʻia ke kinohi.”

He alakaʻi panepoʻo ʻo ia ma ʻOhana Waʻa, he hui hoʻokele waʻa moana a puni ka Pakipika, e laʻa nā lālā o nā hui hoʻokele waʻa ma Hawaiʻi nei. Ua kōkua pū ʻo ia i ke kūkulu ʻia ʻana o ʻImiloa Astronomy Center, he māhele ia o ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo, a ua hana ʻo ia ma laila ma ke ʻano he hoʻokele waʻa e noho ana ma ia wahi. 

Ua loaʻa mai iā iā ke kēkelē laeoʻo ma ka hoʻonaʻauao no ka hoʻomohala ʻana i kāna hana aʻo, a ʻo ia wale nō o nā pwo Hawaiʻi he ʻelima i hana pēlā, wahi a Thompson. 

Ma kēia mau makahiki i holo aku ai, ua nui ko Baybayan leo i ke kākoʻo ʻana i ka Thirty Meter Telescope pōpilikia i hoʻolale ʻia no Mauna Kea, a he mea ia e kūʻēʻē ai ʻo ia i kona mau hoa hoʻokele waʻa ma ke kumuhana lahilahi. Akā naʻe, ua mau nō ka hōʻihi pono ʻana o nā lālā kaiāulu iā ia nei a me ko lākou pilina aloha kekahi i kekahi. 

Ua hala loa ʻo Baybayan ma ka Pōʻahā i nā mea kūlohelohe ma Seattle, ʻo ia kahi āna e mālama ana i kāna moʻopuna ʻōpiopio e lapaʻau ʻia ana no kekahi maʻiʻaʻai kākaʻikahi, wahi a ka waha ʻōlelo ʻohana. 

Ua alakaʻi ʻo Baybayan i nā hana e aʻo ʻia aku ai nā haumāna i ke akeakamai a me ke kaʻina hana ma nā loina kuʻuna o ka hoʻokele waʻa. 

I mau hola ma mua o kona hala loa ʻana, ua nānā pū ʻo ia me nā lālā ʻē aʻe o ʻOhana Waʻa ma Zoom iā “Hawaiian Soul,” he kiʻiʻoniʻoni e pili ana i ka mea hoʻouluulu i hala loa ʻo George Helm, ʻo ia ka mea i haku a alakaʻi ʻia e ko Baybayan hoa hoʻokele waʻa ʻo ʻĀina Paikai ma Mālama Honua. 

Ua ʻimi koke ʻia a loaʻa ʻo Baybayan i kona ʻohana ma hope o ka hanana, wahi a kekahi wahine ʻōlelo waha ʻohana. 

“ʻAkahi nō ʻo ia a kūkā me mākou. ʻAkahi nō ʻo ia a haʻalele i kā mākou hanana. Pehea kēia i hana ʻia ai pēnei?” Ua ʻōlelo aku ʻo Paikai ma kekahi pukana Facebook ma ka Pōʻaono. “He hoʻokāhāhā.”

ʻO Thompson, ʻo ia ko Baybayan hoa pwo, ʻōlelo ʻo ia i kona hoʻāʻo ʻana e hoʻomaopopo pono i ka nūhou ma ka Pōʻahā ma o ka noho pō  ʻana ma Hōkūleʻa, ʻo ia ka waʻa e kū ana ma Kamokuʻākulikuli ma Oʻahu. 

Ma kekahi nīnauele ma ka Pōʻalima, ua noʻonoʻo ʻo ia i ka ʻaha pwo ma ka makahiki 2007 me Piailug e pili mau ai lāua ʻo Baybayan kekahi i kekahi. 

“ʻO ka pwo ʻana, ʻo ia ke ao ʻana. ʻO ke ao ʻana, ʻo ia ke aloha ʻana,” i hoʻomanaʻo ai ʻo Thompson i ka ʻōlelo a Piailug ma mua o kona hea ʻana aku i ke kūlana. “E lapaʻau ʻoe. E hoʻoponopono ʻoe i nā pilikia, e mālama ʻoe i kou mokupuni ponoʻī. Ua hoʻokahua ʻia nō ia ma ka mālama ʻana.”

Paʻa pū hoʻi ko Piailug manaʻo, wahi a Thompson, aia nō a hala loa ke kanaka, hiki ke lilo i loea maoli, ke hoʻīli ʻia kona ʻike i kekahi kanaka ʻē aʻe ma mua.”

“Inā pēlā — inā pēlā ka pono o ka loea hoʻokele waʻa — e ana ʻia ana nō ʻo Kalepa ma kēlā loina me he mea lā ʻo ia kekahi o nā hoʻokele waʻa ʻoi kelakela ma nā lāhui kanaka a pau,” i ʻōlelo aku ai ʻo Thompson ma ka nānā ʻana i ka laha loa o kā Baybayan aʻo ʻana aku. 

Ma ke ahiahi o ka Pōʻalima, ua mālama ʻo Thompson a me kekahi mau kānaka ʻē aʻe i holo kai ponoʻī no Baybayan ma Hōkūleʻa. 

“Manaʻo wau, ʻo kāna e huakaʻi nei, ʻo ia ka pwo ʻana i ka lani pōʻeleʻele nani o ka pō,” āna i ʻōlelo aku ai e pili ana iā Baybayan. “ʻO kēia kona huakaʻi ponoʻī. He pono kona huakaʻi hoʻokahi ʻana me ia iho wale nō.”

ʻO kona kū ʻole ma ʻaneʻi, he mea ia nō e pā ana ko mākou naʻau, wahi a Thompson, ma ko Hōkūleʻa huakaʻi ʻo Moananuiākea e hiki mai ana, he kaʻapuni ma ka Pakipika e hoʻomaka ana nō paha ma ke kinohi o ka makahiki 2022. Lana ko Thompson manaʻo i ka mākaukau o kā Baybayan kaikamahine ʻo Kala, ʻo ia kai hoʻomaʻamaʻa e hoʻokele ma Mālama Honua, a me kona hiki ʻana ke huakaʻi ma kahi o kona makuakāne e kū ana ma ka moku. 

“Ma kahi o nā kini āna i aʻo aku ai, ʻo ia ka mea hoʻokahi e holo kai nona,” wahi āna.