Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English. 

Hoʻolālā ko Hawaiʻi ʻona ʻāina nui i hōkele me 150 bungalow a me kahi kikowaena moʻomeheu kokoke i kahi i hānau ʻia ai ʻo Kamehameha III ma ka Moku o Keawe.

Ma waho aʻe o ka hōkele, ua pili kā ke Kula ʻo Kamehameha hoʻolālā kūkulu i nā polokalamu moʻomeheu a me nā polokalamu hoʻonaʻauao ma nā ʻeka he 29 ma ke awa o Keauhou, a 6 mile ka mamao i ka piko kūlanakauhale ʻo Kailua-Kona. 

“ʻO ka pahuhopu, ʻo ia ka hoʻohanohano ʻana i ko mākou moʻomeheu Kanaka Maoli,” wahi a Marissa Harman iā Civil Beat ma kahi nīnauele i kēlā pule aku nei, ʻo ia ka luna o ke keʻena mālāma waiwai ma ke Kula ʻo Kamehameha. 

ʻO kekahi pahuhopu ʻē aʻe, ʻo ia ka loaʻa kālā a me ka hoʻihoʻi hou loa ʻia ʻana o ke kālā i ke kula ʻo Kamehameha, ʻo ia ke mālama i ʻōnaehana kula uku no nā haumāna naka Maoli ma o ka paeʻāina. Ua helu ʻia ko ke kula puʻu kālā kūmau ma ke ʻano he $14.7 biliona ma ka makahiki 2021. 

ʻO ke Keauhou Bay Management Plan – he kahua no ka papahana e hāpai ʻia — ua hoʻolaha ʻia ma Malaki a hiki i ka lehulehu ke hāpai manaʻo a hiki i ka lā 22 o ʻApelila. I mea e holomua ai ka hoʻolālā, e aho ke Kula ʻo Kamehameha e loaʻa iā lākou kahi palapala ʻae ʻo Special Management Area mai ke kalana ʻo Hawaiʻi mai, a me nā hoʻāpono ʻē aʻe. 

E hoʻomākaukau ʻia ana kahi palapala hōʻike hopena kaiapuni e ka hui a me kona mau hoa hāpai manaʻo ma o nā mahina e hiki mai ana.

Ma ka loaʻa palapala ʻae ʻana, ua mālama ʻia kahi hālāwai nānā lehulehu ma ka lā 11 o ʻApelila. Ua hāpai kekahi mau kānaka i nā leo kūʻēʻē i nā māhele like ʻole o ka papahana. Ua pili nā hopohopo i ka hoʻonui kaheaholo a me ka nui kōlea ma ke awa o Keauhou a me ka noi kāpae ʻana i kahi kahua pōpaʻipaʻi kahakai kaulana kokoke i kapakai. 

“I loko nō o ka loaʻa ʻana o ka māhele ʻāina iā ʻoe, ua kūpono ʻole nō kēia,” wahi a kahi kamaʻāina ʻo Kathy McMillen ma ka hālāwai. 

Ma kahi ʻatikala i hoʻopuka ʻia e West Hawaiʻi Today, ua helu ʻo McMillen i mau kumu like ʻole no ka hoʻēmi ʻia ʻana o ka papahana. ʻO kekahi mea, ʻo ia ka hoʻopilikia ʻia ʻana o ke kaiaola kai e ka hoʻohana nui ʻia ʻana o ke awa o Keauhou. 

“Hiki i ke kūkulu hou ʻana ma kēia awa ke hoʻohihia loa i kona olakino. He ʻiʻini anei ko kākou e hoʻopilikia i ke ʻano lahilahi a paʻahana ma o kahi hōkele a ka hui kanaka waiwai e nanea ai?” wahi a McMillen. 

I loko nō o ka hoʻomaka ʻana o nā hālāwai kaiāulu ma ka makahiki 2016 me 19 mau hui hoihoi papahana, aia ka papahana i ka māhele mua o kona hoʻomohala ʻia ʻana, a hoihoi ke Kula ʻo Kamehameha i nā manaʻo kaiāulu, wahi a Harman. 

“ʻO kēia ke kinohi o ke kaʻina hana,” i ʻī aku ai ʻo ia i nā kānaka ma ka hālāwai. 

Ua hopohopo kekahi mau kānaka i ke kāpae ʻia ʻana o kahi kahua pōpaʻipaʻi kahakai kaulana kokoke i kapakai ma o kēia papahana. 

Ua ʻōlelo ʻo Harman, ʻaʻohe launa o ka pōpaʻipaʻi a me ka nuʻukia a me nā pahuhopu o ka papahana e hoʻohanohano i ko ka ʻāina moʻolelo a me ka moʻomeheu Kanaka Maoli. Ua kuhi ʻo Harman, e hoʻāpono ʻia kahi hui hoe waʻa e noho mau ma laila. 

I loko nō o ka hoʻolālā ʻana e kāpae i ke kahua pōpaʻipaʻi, ua noi aku ke Kula ʻo Kamehama i nā luna aupuni i koho balota ʻia no ka ʻimi ʻana i wahi ʻē aʻe, wahi āna. 

Ua kaualana ke awa o Keauhou i nā hana haʻuki ma kapakai, “a ʻo ia ke mālama i ʻikena i ka hoʻokaʻawale kanaka,” wahi a ka palapala hoʻolālā. 

“ʻO ka hana nui o nā hui hoʻomākaʻikaʻi kahakai i nā kōlea,” ʻo ia ke hoʻomalihini i nā ʻohana i kamaʻāina i ka ʻāina. “ʻAʻole lākou e hoʻokipa ʻia–a ʻo ka moku piko akula nō ia o lākou i ka wahi pana,” wahi a ka hoʻolālā.

Ua kapu ke awa o Keauhou i nā Kānaka Maoli. Ua hānau ʻia ʻo Kauikeaouli ma ke awa ʻo Keauhou, ʻo ia ʻo Kamehameha III, a home ʻo laila i nā māhele ʻāina ʻē aʻe, e laʻa e ke ana ʻo Mōʻīkeha, ka loko ʻo Hoʻokūkū, a me ke kahua kahiko ʻo Ka Hōlua o Kāneaka, ʻo ia kahi hōlua kaulana i kālai ʻia e hoʻohanohano ʻia ai ʻo Kamehameha III. 

ʻO ka loko ʻo Hoʻokūkū he luawai anchialine, ʻo ia kahi lua i pili i kai ma o nā ana ma lalo o ka honua a hānai aku ia i nā mea ola like ʻole ma kai. 

Ma ke ʻano he ʻona ʻāina nui ma ke awa o Keauhou e hana pū ana me ka mokuʻāina, ʻōlelo akula ke Kula ʻo Kamehameha, he kuleana kona e mālama i ko lākou mau ʻāina me he mea lā, ʻaʻole e hoʻonui ʻia ka paʻapū a me ka pilikia me nā kānaka kipa awa. He kuleana hoʻi kona e hoʻoponopono i nā komo hewa, ka hana lehulehu i hoʻāpono ʻole ʻia, a me nā hana kū ʻole i ke kānāwai.

ʻImi ke kanaka i ke awa o Keauhou no nā hanana he hoʻoleʻaleʻa, he lehulehu, a he moʻomeheu. Ma muli o ka hoʻohana nui ʻia ʻana o ka ʻāina, ʻōlelo akula ke Kula ʻo Kamehameha, e aho e hoʻoneʻe aku i nā hui ʻoihana lehulehu mai nā wahi moʻomeheu e hoʻēmi ʻia ai ka paʻapū a kūkulu i nā kikowaena moʻomeheu. 

Makemake hoʻi ʻo ia e kūkulu hou iā Old Kona Road — he uluāhewa ko laila — e hoʻēmi ʻia ai ke kaheaholo nui ma o kapakai kokoke i ka wahi hānau o Kamehameha III. E kanu ʻia nā mea kanu ʻōiwi e hōʻihi ʻia ka Hawaiʻi ʻana o ka ʻāina, wahi a ka palapala hoʻolālā. 

ʻO ka hōkele, e lilo ana i mea me nā bungalow he 43 me ʻelua mau papahele a ʻehā-hale ko pākahi, he ʻikena ākea ko lākou i ke awa a me ke kapakai o Kona. Hiki i nā mea kipa ke nanea ma ka pūnāwai lihi ʻole, ka lānai mālama olakino, kahi hale ʻaina, nā lako hālāwai, a me nā mea ʻē aʻe. 

Ua pūlima nā kānaka he 2,800 a ʻoi i kahi palapala kūʻē pūnaewele e “hoʻopakele i ke awa o Keauhou i ka lilo ʻana i hōkele nui a paʻapū.” ʻŌlelo aku ka palapala kūʻē, ʻaʻole lawa ka lumi no kahi hōkele hou. 

ʻŌlelo akula ʻo Harman, he liʻiliʻi ana ka hōkele a e kohu ana nō ia i ka ʻāina. ʻO ke kanaka i hoihoi i ka hōkele hiwahiwa ma kekahi wahi pana, e kūʻokoʻa ana paha kēlā kanaka i nā mea hoʻomākaʻikaʻi maʻamau. 

“Paʻakikī ka hoʻololi ʻana a nui kuʻu mahalo i kēlā,” wahi a Harman. “Noʻu iho, ʻo ka mea koʻikoʻi, ʻo ia mālama hoʻololi ʻana ma o ke kaʻina hana kūpono.”