Wahi a kekahi lālā ‘aha’ōlelo lāhui no Hawai’i, “ua pilikia loa nā kai o ko kākou honua nei.”

Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.

Ua kūkala ʻo Pelekikena Joe Biden ma ka Pōʻalua, e hoʻākea a hoʻonui aku ana ʻo ia i ke kiaʻi kūlohelohe ʻana i kekahi hui o nā moku mamao ma ka Pakipika Waena a me nā mile kuea he 777,000 ma ke kai a puni lākou. 

  • Civil Beat stories ma ka ʻōlelo Hawaiʻi

E alakaʻi ana ʻo ia i ke kākauʻōlelo ʻoihana kālepa ma ka haku ʻana i kekahi puʻuhonua kai aupuni hou i loko o 30 lā a puni nā Moku Mamao Pakipika, ʻo ia hoʻi ka mea e hoʻokō ana i kāna pahuhopu no ka mālama ʻana i 30% o nā kai ma ka makahiki 2030

Ua mahalo ʻia kā Biden koho e kekahi hui kuʻikahi o nā alakaʻi Pakipika a me nā lālā o ko Hawaiʻi ʻahaʻōlelo lāhui, akā he mau leo hopohopo ko laila. 

ʻO ka mokupuni pālahalaha ʻo Palmyra, aia nō ia i 900 mile aku ma ka ʻaoʻao hema o Hawaiʻi, a he māhele nō ia o ka Pacific Remote Islands National Marine Monument. (Na U.S. Fish and Wildlife Service)

“Ma o kona kākoʻo ʻana, hoʻohiki kēia hana i ke olakino maikaʻi o ke kaiaola kai o nā lāhulu, nā koʻa, nā manu kai, a me ka ʻohana kai nāna e hoʻomau aku i ka hana hoʻokele waʻa ʻana ma Moananuiākea,” wahi a Jonee Peters ma kekahi ʻōlelo hoʻolaha, ʻo ia hoʻi ka luna hoʻokō o Conservation Council for Hawaiʻi

Ua kiaʻi ʻia nā mokupuni ʻo Johnston, Wake, Jarvis, Palmyra/Kingman, Baker a me Howland mai ka wā i kūkulu ʻia ai ka Pacific Remote Islands Marine National Monument e Pelekikena George W. Bush ma ka makahiki 2009, ʻo ia hoʻi kahi i pāpā ʻia ai ka mine kai hohonu ʻana a me ka lawaiʻa nui ʻana ma ko lākou mau kai a 50 mile aku o ia mau kai. 

Ua hoʻākea aku ʻo Pelekikena Barack Obama i ke kia hoʻomanaʻo he pālima ma ka makahiki 2014 ma o ka hoʻolaulā ʻana aku i ka palena pekelala i 200 mile a puni nā mokupuni, koe aku ʻo Palmyra/Kingman, Baker, a me Howland. Ua hoʻonui ʻia aku ka wahi i kiaʻi ʻia i 495,189 mile kuea. 

Seabirds dive and forage in the Pacific Remote Islands. (Courtesy: Kydd Pollock/TNC)
Luʻu a ʻai nā manu kai ma nā Moku Mamao Pakipika. (Na Kydd Pollock/TNC)

Ma hope o ke kūpale ʻana i loko nō o ka papa luna hoʻokele a Trump, ʻo ia hoʻi ka mea nāna e ʻimi ana i ke kāpae ʻana i ke kiaʻi kia hoʻomanaʻo ʻana i laila a me kahi a puni ke aupuni, ua hōʻeuʻeu hou nā hui mālama ʻāina i kā lākou hana no ka hoʻokomo ʻia ʻana o nā wahi i waiho ʻia e Obama ma hope o ke kūʻē ʻana o nā hui lawaiʻa lehulehu ma Hawaiʻi a me nā mea ʻē aʻe. 

“Ua pilikia loa nā kai o ko kākou honua nei, a aia nō kākou ma kekahi wā pōpilikia i hoʻomāhuahua ʻia e ka lawaiʻa ʻino ʻana a me ka hoʻonele ʻana i nā kumu waiwai ʻē aʻe, ka ʻōpala a me ka hoʻohaumia ʻāina ʻana, a hoʻonui ʻia hoʻi e ka hopena kai o ka hoʻohuli aniau,” wahi a ka Lunamakaʻāinana ʻo Ed Case ma kekahi ʻōlelo hoʻolaha. “Me he aupuni lā, he kuleana ko kākou e hoʻomau aku i ka pono o ko PRI waiwai he kaiaola, he ʻepekema, a he moʻomeheu.”

Ua kū ʻo Biden ma mua o ka hoʻohana ʻia ʻana o kona mana ma lalo o ka Antiquities Act, e like me kā nā pelekikena ʻē aʻe i hana aku ai ma ka hoʻākea ʻole ʻana i ke kia hoʻomanaʻo no nā Mokupuni Mamao Pakipika, i mea e hoʻokomo ʻia ai nā wahi i kiaʻi ʻole ʻia. 

Graduates and students of Kamehameha School onboard the Itasca, 4th expedition, January 1936. Back row, left to right: Luther Waiwaiole, Henry Ohumukini, William Yomes, Solomon Kalama, James Carroll. Front row, left to right: Henry Mahikoa, Alexander Kahapea, George Kahanu, Sr., Joseph Kim. (Photo courtesy George Kahanu, Sr.).  Photo Credit: Center for Oral History, Social Science Research Institute, University of Hawai‘i at Mānoa and Bernice Pauahi Bishop Museum.
Eia kekahi mau hāumana a pukana hoʻi o ke kula ʻo Kamehameha ma Ianuali 1936, a he mau lālā lākou o ka hui kāne Hawaiʻi i kapa ʻia ʻo Hui Panalāʻau, ʻo ia hoʻi ka mea nāna i hoʻopaʻa i ka pono kelikoli ʻAmelika ma nā Mokupuni Mamao Pakipika ma mua o ke Kaua Nui ʻElua. (Center for Oral History, Social Science Research Institute, University of Hawaii Manoa and Bernice Pauahi Bishop Museum) 

ʻO ke kūkulu ʻana i ke kia hoʻomanaʻo, ʻo ia nō ka mea e hāʻawi aku ana i nā Mokupuni Mamao Pakipika i nā “pono kānāwai i mōakāka leʻa” no nā kumu waiwai puʻuhonua a kākoʻo aku i ka pae kiʻekiʻe o ke kiaʻi ʻana e hana ʻia nei e ke kia hoʻomanaʻo kūikawā, wahi a kekahi ʻōlelo i hoʻolaha ʻia e ka Pacific Remote Islands Coalition. 

ʻO ka hui like ʻole i hoʻokumu ʻia ma ka makahiki 2014 no ke kiaʻi ʻana i ka māhele ʻāina, na ia hui e noi aku nei iā Biden e kapa hou i ua māhele ʻāina nei ma o kekahi kaʻina hana i kūpono i ka moʻomeheu a e hoʻokō i ka mālama pū ʻia ʻana e nā poʻe Pakipika ʻōiwi ma ke kaʻina hana. Ua noi hoʻi ka hui kuʻikahi i ka pelekikena e hoʻohanohano aku i ka hana nui a nā kāne Hawaiʻi i kapa ʻia ʻo ka Hui Panalāʻau, ʻo ia hoʻi ka mea nāna i hoʻopaʻa i ka pono ʻona no nā mokupuna iā ʻAmelika ma mua o ke Kaua Nui ʻElua. 

Wahi a ka Hale Keʻokeʻo, makemake ʻo Biden e hana pēlā. 

Me nā mile he 777,000 mile kuea, ʻo kēia puʻuhonua i hāpai ʻia, e haku ana ʻo ia i ka wahi kai nui loa e kiaʻi ʻia ana ma nā kai aupuni, wahi a ka PRI Coalition. 

ʻOi aku kēlā nui ma mua o Papahānaumokuākea Marine National Monument, ʻo ia hoʻi ka mea nāna e kiaʻi i nā mile he 583,000 mile kuea a puni nā moku mamao o Hawaiʻi. ʻO ia nō ka wahi kai nui loa i kiaʻi ʻia ma kona wā i hoʻākea ʻia ai e Obama ma ka makahiki 2016

Animation of the changing Pacific Marine Monument boundaries
Hōʻike mai kēia palapala ʻāina i ka loli ʻana i nā palena ma nā kia hoʻomanaʻo ma o ka hala ʻana o ka wā. (April Estrellon/Civil Beat/2023)

Ua kūkala aʻe hoʻi ka pelekikena ma ka Pōʻalua, e hoʻolaha aku ana ʻo ia i ka U.S. Ocean Climate Action Plan no ka manawa mua loa, a e hoʻokomu ana ʻo ia iā Avi Kwa Ame ma Newada a me Castner Range ma Teseta me he kia hoʻomanaʻo lā “no ka hōʻike leʻa ʻana i ke ʻano maoli o ke aupuni.” 

I loko nō o ka mahalo ʻia ʻana o kā Biden hana mālama ʻāina ʻana, ua hoʻohalahala kekahi mau kānaka i kona “hoʻokamani aniau,” wahi a ke Associated Press. Ua ʻākoakoa aku nā mea hoʻouluulu ma waho o ke Keʻena Kūloko, ʻo ia hoʻi kahi āna i haʻi ʻōlelo aku ai, me ke koi ʻana iā ia e kāpae i kona hoʻāpono ʻana i ka papahana ʻeli ʻaila ma ʻĀlaka. 

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.

Help power our public service journalism

As a local newsroom, Civil Beat has a unique public service role in times of crisis.

That’s why we’re committed to a paywall-free website and subscription-free content, so we can get vital information out to everyone, from all communities.

We are deploying a significant amount of our resources to covering the Maui fires, and your support ensures that we can pivot when these types of emergencies arise.

Make a gift to Civil Beat today and help power our nonprofit newsroom.

About the Author